Ötən həftənin əsas hadisələri sırasında heç şübhəsiz ki, ABŞ prezidenti Donald Trampın Yaxın Şərq turu oldu. Trampın körfəz ölkələrinə səfəri bir sıra sürprizlərlə yadda qaldı. Əlbəttə, səfərin ən diqqət cəlb edən hissəsi ABŞ prezidentinin 3 ərəb ölkəsindən 3 trilyon dollar dəyərində sərmayə əldə etməsi idi.

Xatırladaq ki, Tramp birinci prezidentliyi dövründə ilk xarici səfərini 2017-ci ilin mayında Səudiyyə Ərəbistanına etmiş və burada ümumilikdə 450 milyard dollar dəyərində sərmayə razılaşmaları əldə etmiş, o cümlədən 110 milyard dollar dəyərində silah-sursat satışı müqaviləsi imzalamışdı. Nəticədə bu razılaşmalar Amerika iqtisadiyyatını dirçəltmiş, işsizlik ciddi şəkildə azalmış və sənaye böyümüşdü.

Bu il prezident kimi and içdikdən dərhal sonra ABŞ prezidenti elan etdi ki, 500 milyard dollarlıq sərmayə qarşılığında ilk xarici səfərini Səudiyyə Ərəbistanına edə bilər. Buna cavab olaraq Krallıq 600 milyard sərmayə təklif etdi və nəticədə bu səfər baş tutdu.

Həftə ərzində ABŞ prezidenti sıra ilə əvvəl Səudiyyə Ərəbistanına, ardınca Qətərə, oradan isə Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə səfər etdi və hər 3 ölkədə Amerika dövləti və iqtisadiyyatı üçün böyük canlanma vəd edən sərmayə müqavilələri imzaladı.

ABŞ prezidentinin əvvəldən elan edildiyi kimi ilk səfər etdiyi ölkə Səudiyyə Ərəbistanı oldu. Bu ölkədə ümumilikdə 1 trilyon dollara yaxın sərmayə, silah və texnika, habelə təyyarə satışı razılaşmaları imzalandı.

Razılaşmaya əsasən, Səudiyyə ABŞ-da müdafiə sənayesi, enerji təhlükəsizliyi, süni intellekt, texnoloji liderliyin təminatı və faydalı qazıntı yataqlarının işlənməsi kimi layihələrə ümumilikdə 600 milyard dollar sərmayə yatırmağı öhdəsinə götürüb.

ABŞ Səudiyyə Ərəbistanına 4,8 milyard dollar həcmində “Boeing 737-8” təyyarələri, habelə 142 milyard dollar həcmində silah-sursat və hərbi texnika satacaq.

Donald Trampın ikinci “dayanacağı” Qətərdə isə sazişlərin ümumi məbləği daha böyük oldu - 1,2 trilyon dollar. Bunun 243 milyard dolları Boeing təyyarələri və GE Aerospace motorlarının satışı təşkil edəcək. Qatar Hava Yolları 210 ədəd “Boeing-787 Dreamliner” və “Boeing-777X” təyyarələri, həmçinin onlarını motorları alacaq.

Bundan başqa Qətər ABŞ-dan 42 milyard dollar dəyərində silah və texnika alacaq və ABŞ-ın Qətərdə yerləşən əl-Udeyd hərbi hava bazasına 10 milyard vəsait yatıracağı ilə bağlı öhdəlik götürdü.

ABŞ prezidentinin Yaxın Şərq turunun son dayanacağı olan Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri isə Trampa qarşıdakı 10 il ərzində ABŞ-a 1,4 trilyon dollar sərmayə yatırılması barədə vəd verdi. BƏƏ razılaşamalarının detalları açıqlanmır. Açıqlanan məlumatlara əsasən BƏƏ süni intellekt sahəsində istifadə edilən yarımkeçirici çipləri əldə etməsinin asanlaşdıran razılaşma imzalanıb.

Əlbəttə, qeyd olunan bu fantastik rəqəmlərin heç də hamısı nağd şəkildə ABŞ-a getməyəcək. Konkret alğı-satqı müqavilələri istisna olmaqla yerdə qalanlar daha çox niyyət xarakterli razılaşmalardır. Lakin bunun özü belə ABŞ iqtisadiyyatı və birjalar üçün böyük canlanma deməkdir.

Təkcə bir fakta diqqət etmək lazımdır ki, ABŞ Səudiyyə Ərəbistanı ilə 142, Qətərlə isə 96 milyard dollar dəyərində təyyarə və silah-sursat müqaviləsi imzalayıb. Bu, ABŞ silah sənayesi üçün böyük bir sərmayə və qazanc deməkdir. Həmçinin ABŞ sənayesi üçün minlərlə yeni iş yerləri, sifarişlər və canlanma deməkdir.

ABŞ prezidentinin Yaxın Şərq səfərinin daha bir mühüm detalı Suriya ilə bağlı hissə oldu. Xatırladaq ki, Tramp Səudiyyə Ərəbistanında olarkən Suriyanın keçici prezidenti Əhməd əş-Şara ilə görüşdü və Suriyaya tətbiq olunan ABŞ sanksiyalarını qaldırmaqla bağlı göstəriş verdi. Daha sonra Tramp, vəliəhd-şahzadə Məhəmməd bin Salman, Əhməd əş-Şaranın birgə iştirakı və Türkiyə prezidentinin onlayn şəkildə qatıldığı 4-lü toplantı keçirildi.

ABŞ hakimiyyətinin Suriyaya sanksiyaları qaldırması qərarı Suriyada böyük təsir doğurdu. Yeni hökumət və tərəfdarları küçələrə çıxaraq bu hadisəni qeyd etdi. Xatırladaq ki, ABŞ hakimiyyəti Suriyada vətəndaş müharibəsi başlayandan sonra Suriyaya sanksiya tətbiq etmişdi.

Lakin Trampın Əhməd əş-Şara ilə görüşü yalnız sanksiyaların qaldırılması ilə məhdudlaşmır. Bu görüşdən bir neçə nəticə çıxarmaq olar. Əvvəla, ABŞ prezidenti Səudiyyə Ərəbistanının vasitəçiliyi ilk dəfə Suriya prezidenti ilə görüşdü, belə demək olarsa onun hakimiyyətini qəbul etmiş oldu.

İkincisi, ABŞ prezidentinin Suriya prezidenti və Səudiyyə şahzadəsi ilə görüşünə Türkiyə prezidentinin onlayn formada qatılması ABŞ dövlətinin Suriya ilə bağlı siyasətinin konturlarını açır. ABŞ üçün vasitəçi Səudiyyə Ərəbistanı olsa belə, Suriyanın əsas qəyyum dövləti Türkiyədir və Tramp Ərdoğanın toplantıya qatılmasını istəməklə bir daha təsdiqləmiş oldu. Yeri gəlmişkən, Tramp bu mövqeyini bu ilin aprelində Ağ Evdə İsrail baş naziri ilə görüşündə də ifadə etmişdi.

Ərdoğanın ər-Riyadda keçirilən görüşə qatılması Suriya ilə bağlı Trampın ümumi baxışını ortaya qoymuş olur. Maraqlıdır ki, Yaxın Şərqdə ABŞ-ın əsas müttəfiqi olan Səudiyyə Ərəbistanı ABŞ-ın mandatı ilə Livanda fəal siyasət aparsa da, Suriyada Türkiyə ilə hesablaşmalı olub. Belə görünür ki, Suiryada dominant rol Türkiyəyə verilib. Qətər və Səudiyyə Ərəbistanı kimi ölkələr isə yardımçı roldadır.

Ümumilikdə Trampın əş-Şara ilə görüşü Suriya üzərindən sanksiyaların qalxması və ölkəyə xarici yardım və sərmayələrin daxil olması üçün şərait yaradacaq. Lakin əlbəttə, bunun bir bədəli olacaq. Məsələn, Trampın Yaxın Şərq turunun davam etdiyi günlərdə Trampın Yaxın Şərq üzrə elçisi Stiv Uitkof bildirdi ki, “İbrahim Razılaşmaları” planı daha da genişlənəcək və bura Azərbaycan, Ermənistan və eləcə də Suriya və Livanın daxil olması üzərində iş gedir. Azərbaycan və Ermənistanın bu sazişə daxil olması ehtimalı ayrı araşdırmanın mövzusudur. Lakin belə görünür ki, əş-Şaranın Trampla görüşə çağırılması və sanksiyaların ləğvinin qarşılığında yeni Dəməşq hökumətindən İsraillə barışıq prosesinə qoşulması şərti irəli sürülüb. Hər nə qədər indiki İsrail işğalının davam etdiyi dövrdə çətin görünsə də, qeyri-mümkün də deyil.

Bütün hallarda Yaxın Şərq mahiyyət etibarı ilə yeni bir dövrə qədəm qoyur. Lakin bir şey aydındır ki, qarşıdakı 10 il bölgədə müharibə və hərbi-siyasi gərginliklər davam edəcək.

P.S. ABŞ prezidenti Yaxın Şərq turu çərçivəsində Netanyahu ilə münasibətləri pisləşdiyi üçün İsrailə səfər etmədi. Lakin bunun əvəzində İsrail ordusu Qəzzada bombardmanları tam gücü ilə davam etdi. Dünəndən etibarən isə İsrail ordusu Qəzza zolağında “tam gücü” hərbi əməliyyatların ikinci və şiddətli fazasını başladıb.